ئێوارەی ڕۆژی سێشەممە ٢٩ی مانگی سەرماوەز، وەزارەتی خوێندنی باڵای تاڵەبان لە بەخشنامەیەکدا بۆ سەرجەم زانکۆ دەوڵەتی و خسووسییەکانی ئەفغانستان ڕایگەیاند کە تا ئاگادارکردنەوەی زیاتر کچان مافی ئەوەیان نابێت لە زانکۆکاندا درێژە بە خوێندن بدەن. نێدا محەممەد نەدیم سەرپەرستی وەزارەتی خوێندنی باڵای تاڵەبان لەم نامەیەدا تەئکیدی کردووە کە زانکۆکان پێویستە “دەستبەجێ” ئەم حوکمە جێبەجێ بکەن. ڕێگری لە خوێندنی کچانی ئەفغان لە زانکۆکانی ئەفغانستان لە بارودۆخێکدا ڕاگەیەندراوە کە کەمتر لە سێ مانگە تاقیکردنەوەی وەرگرتنی زانکۆ بەڕێوەچووە. هاوکات ڕاشگەیەندراوە کە بەرپرسانی تاڵەبان حوکمی گۆڕینی ناوەرۆکی دەرسی هەموو پلەکانی خوێندنیان بەپێی باوەڕەکانی خۆیان دەرکردووە. بۆ نموونە سڕینەوەی سەرجەم وێنە و مەعلووماتی بەناو غەربی یەکێک لە گرینگترین خاڵەکانی پێداچوونەوە بەسەر کتێبە دەرسییەکانە. لەبیرمان نەچێتەوە کە لە سەردەمی هاتنە سەر کاری تاڵەبانەوە، زۆربەی ئەو ژنانەی لە ئیداراتی دەوڵەتیدا کاریان دەکرد، پیشەکانیان لەدەست داوە و حقوقێکی زۆر کەم بەخاتری مانەوەیان لەناو ماڵ وەردەگرن. هەروەها بینیشمان کە لە مانگی سەرماوەزدا، تاڵەبان لە چوونی ژنان بۆ پارک، نەمایشگا، ساڵۆنی وەرزشی و حەمامی گشتی ڕێگریی کرد.
چاوەدێری مافی مرۆڤ بە بڵاوکردنەوەی پەیامێک لە تویتێردا کردەوەی تاڵەبانی بۆ ڕێگری لە خوێندنی کچانی ئەفغانستانی لە زانکۆکان مایەی شەرمەزاری وەسف کرد و وتی تاڵەبان بەئاشکرا مافی بنەڕەتیی خەڵکی ئەفغانستان بەتایبەت ژنان پێشێل دەکات. تارق ئەحمەد وەزیری کاروباری باشووری ئاسیا، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقا لە دەوڵەتی بریتانیاش هۆشداری دا کە بێبەریکردنی ژنانی ئەفغانستانی لە خوێندنی زانکۆ، ئابووری و ئەمنییەتی لاوازی ئەفغانستان زیاتر لاواز دەکات. ئەم کاربەدەستە بریتانیاییە لە تویتێکدا نووسیی کە هیچ بنەمایەکی ئایینی و یان ئەخلاقی بۆ ئەم بێ مافکردنە بوونی نییە. باڵوێزخانە ئاڵمان لە ئەفغانستانیش داخستنی زانکۆکانی بەڕووی کچاندا دڵتەزێن وەسف کرد. باڵوێزخانەی ئاڵمان لە کابۆل لە پەیامێکی تویتێریدا نووسیی: “ئەمە زەربەیەکە لە هەموو ژنانی ئەفغانستان کە دەیانهەوی لە زانکۆکاندا دەرس بخوێنن و ئاسۆیەکی شوغڵییان هەبێت”. وەزیرانی دەرەوەی ١٢ وڵاتی جیهان، ئۆسترالیا، کانەدا، فەڕانسە، ئاڵمان، ئیتالیا، ژاپۆن، هۆلەند، نۆروێژ، سپانیا، سویس، بریتانیا و ئەمریکا و نوێنەری باڵای یەکیەتیی ئەورووپاش ڕۆژی پێنجشەممە لە بەیاننامەیەکی هاوبەشدا بڕیاری تاڵەبان سەبارەت بە ڕاگرتنی خوێندنی ژنانیان مەحکووم کرد. ئەوان لەم بەیاننامەیەدا نووسیویانە کە لەماوەی ١٦ مانگی ڕابردوودا، تاڵەبان لانیکەم ١٦ فەرمانی دەرکردووە کە ئازادیی ژنان سنووردار دەکات. هەروەها وتووشیانە کە تاڵەبان بەم کردەوانەی، لە ئەفغانستان و کۆمەڵگەی نێونەتەوەییدا خۆی زیاتر لە ڕابردوو دەخاتە پەراوێزەوە.
ئەوانەی کە ئەمڕۆ فرمێسکی درۆیین بۆ ژنانی ئەفغانستان دەڕێژن هەر ئەوانەن کە ملیۆنان کەس لە ژنانی ئەفغانستانیان لەژێر چنگی تاڵەباندا ڕەها کردووە. ئەمانە لەبیریان چووەتەوە کە تاڵەبان هەروەک هەموو ڕەوتە ئیسلامە سیاسییەکان ماهییەتێکی کۆنەپەرستانەی هەیە. ڕژیمی کۆماری ئیسلامی کە خۆدی دەسەڵاتە ئیمپریالیستەکان هێنایانە سەر کار، لە کەمتر لە دوو مانگ دوای بەدەسەڵات گەیشتنی، یەکەمین حوکمی کۆنەپەرستانەی پەسندکردنی حیجابی ئیجباری بوو. هەموو لەبیریانە کە داعش چۆن ژنانی ئێزەدیی بە بەند کێشا و چۆن ڕەوتە تیرۆریستە ئیسلامییەکانی وەک “ئەلشەباب” و “بوکوحەرام” وڵاتانی ئەفریقاییان کردووەتە مەیدانی جەنایاتەکانیان و هەتا ئێستا دەیان جار هێرشیان کردووەتە سەر مەدرەسەی کچان و بە بارمتەیان گرتوون. کاتێک کە ٩ مانگ لەمەوبەر لە ئەفغانستان هەواڵی بێبەریکردنی کچان لە خوێندن لە کلاسی حەوت بەرەو بان ڕاگەیەندرا، دیسان هات و هاواری ئەم دەوڵەت و ناوەندانە بەرز بووەوە. هەر ئەو کات سەرۆکی مافی مرۆڤی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان بە دەرکردنی بەیاننامەیەک “نیگەرانی و بێهیوایی قووڵ”ی خۆی لەئاست پێبەند نەبوونی تاڵەبان بە پەروەردەی کچانی ئەفغانستان دەربڕی. سەرۆکی هەیئەتی جێگری ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ئەفغانستان لە نامەیەکدا بۆ وەزیری دەرەوەی تاڵەبان ڕایگەیاند کە ئەم بڕیارەی تاڵەبان متمانە لەناو دەبات و داوای لێ کرد کە خوێندنی کچان و کوڕان زەمانەت بکات. ئەم وتەبێژانە جۆرێک ڕەفتار دەکەن کە گوایە دارودەستەی تاڵەبان دیاردەیەکی تازەیە و دەکرێ بە قەول و قەرارەکانیان متمانەی بکرێ.
ژنانی ئەفغانستان لە ڕۆژانی ڕابردوودا لە ناڕەزایەتی بە ڕێگری لە خوێندنیان لە زانکۆکان لەڕێگەی هەڵدانی بەنێر کە لەسەریان نووسرابوو “سڕینەوەی ژن، سڕینەوەی ئینسان” یان “ئازادی دروشممانە، جێگای شانازیمانە” نەفرەتی قووڵی خۆیان دژبەم جەنایەتکارانە بەیان کرد. ئەوان لە ڕۆژی پێنجشەممە ئەوەڵی مانگی سەرماوەز لە دەرەوەی زانکۆی کابۆل کۆبوونەوە و پاشان ڕێپێوانیان ئەنجام دا. هێزە سەرکوتگەرەکانی تاڵەبان هەروەک هەمیشە هێرشیان کردە سەر ڕیزی ژنانی ناڕازی و ژمارەیەکیان لێ دەستبەسەرکردن. هەروەها خوێندکارانی زانکۆی نەنگەرهار لە ڕۆژهەڵاتی ئەفغانستانیش خۆپیشاندانیان ئەنجام دا و خوێندکارانی کوڕی ڕشتەی پزیشکیش لە ناڕەزایەتی بە بێبەریکردنی هاوکلاسە کچەکانیان لە خوێندن لە جەلەسەی ئیمتحان چوونە دەر.
لە ٢٩ی مانگی سەرماوەزدا نامەگەلێک لە ژنانی ئەفغانستانی لەژێرناوی “نامە بۆ خوشکەکان، خوشکە بەلووچەکان، خوشکە کوردەکان، خوشکە ئێرانییەکان” بڵاو بۆوە کە تێیدا هاتبوو: „ئێمە هەر دووکمان لە ڕۆژگارێکی سەختدا بەسەر دەبەین. بە ستەمەوە نوتفەمان شکڵ دەگرێت. بە ڕەنج و ئازارەوە دێینە دنیا. بە تەنگدەستی و ستەم و دەستدرێژییەوە گەورە دەبین. بە زۆر بە نیکاحی پیاوێک دەردێین تا ببینە کێڵگەی. بەژانەوە نەسلێک لە کچانی چارەڕەشی تر بەدنیا دێنین و سەرەنجام بێ ناو و نیشان دەمرین. ئێمە هەردووکمان لە دوو وڵاتدا دەژین کە زیاتر لە چل ساڵە بەم جۆرە لە ئاگری توندئاژۆیی و توندڕەویی دینیدا دەسووتێین. ئەم هێزە توندئاژۆیانە بە پشتیوانیی ئەمریکا، ئینگلیس، ڕووسیە، چین، درێژە بە تەمەنی نگریسیان دەدەن. ئەگەر ڕژیمی تاریک ئەندێشی ئێران شیرین عەلەم هولییەکان، نێدا ئاغاسوڵتانییەکان، ژیناکان، نیکا شاکەرەمییەکان و هەزاران کچی دیکە نابوود دەکات، لە وڵاتی من، حاکمانی جەهادی و تاڵەبانی، فەرخوندەکان، ڕەخشانەکان، تەبەسومەکان، ئیلاهەکان و هەزاران کچی بێ ناو و نیشانی تر لەناو دەبەن”.
ئێمەش بە ژنانی ئەفغانستانی پەیام دەدەین کە دڵنیا بن ئەم بزووتنەوە شۆڕشگێڕانەیە کە ئێستا زیاتر لە سێ مانگە بە بوێری و پایەداریی بێوێنەی ژنان و پیاوانی ئازادیخواز دژبە کۆماری ئیسلامی لە کۆمەڵگەی ئێران درێژەی هەیە، شان بە شانی ئێوە ژنانی ستەمدیدەی ئەفغانستان ڕاوەستاوە. بێگومان ڕووخانی شۆڕشگێڕانەی کۆماری ئیسلامی هەنگاوێکی یەکجار گرینگ دەبێت لەپێناو ڕزگاریی ژنان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفغانستان. هەروەک خۆتان نووسیوتانە: „دەرد و ژانمان هاوبەشە، چونکە ستەمکارانمان هاوبەشن، کەوابوو پێویستە خەباتیشمان هاوبەش بێت”.
تەلەڤیزیۆنی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران و کۆمەڵە