یەکی جولای ٢٠٢٤، شەقامەکانی شاری داکا، پایتەختی بەنگلادێش، شایەدی ناڕەزایەتیی جەماوەری بە پێشەنگایەتیی خوێندکاران و بە ڕێبەریی گرووپی “خوێندکاران بەدژی هەڵاواردن” بوو. ئەم ناڕەزایەتییانە دوای ئەوە دەستیپێکرد کە دادگای باڵای بەنگلادێش یاسای دامەزراندنی نایەکسان لە پیشە دەوڵەتییەکان، کە ساڵی ٢٠١٨ هەڵیوەشاندبووەوە، دووبارە پەسندی کردەوە. ڕۆژی دووشەممە ٥ی مانگی ئاگۆست، شێخ حەسینە، سەرۆک وەزیرانی بەنگلادێش لەژێر گوشاری ناڕەزایەتییە جەماوەرییەکان و بە ئیجباری ئەرتەش، دوای ١٥ ساڵ دەستی لە کار کێشایەوە و لەم وڵاتە ڕایکرد. هەموو بەڵگەکان ئەوە نیشان دەدەن کە کاربەدەستانی باڵای ئەرتەش، حەسینەیان ناچار بەوە کردووە کە لە دەسەڵات واز بێنێت. چونکە سەران و فەرماندەکانی ئەرتەش هەوڵی ناوبراو بۆ لەسەر کار مانەوە و سەرکوتی خوێناویی ناڕەزایەتییەکانیان بۆ چینی دسەڵاتداری بەنگلادێش بە مەترسی دەزانی. بەلەبەرچاوگرتنی ئەوەیکە بەشێک لە چینی کرێکار لەوانە کرێکارانی سەنعەتی پۆشاک وەک گرینگترین سەنعەتی بەنگلادێش بەم ناڕەزایەتییانە پەیوەست ببوون، چینی دەسەڵاتدار لەوە دەترسا کە درێژەی مانگرتن لەم ڕشتە سەنعیەتییە ببێتە هۆی پەرەسەندنی قەیرانی ئابووریی وڵات، تێکدانی پڕۆسەی بەدەستهێنانی قازانجی سەرمایەداران و گەشەکردنی ناڕەزایەتییەکانی کرێکاران. سێ ڕۆژ دواتر، پێنجشەممە ٨ی مانگی ئاگۆست، محەممەد یونس، شارەزای ئابووری و براوەی خەڵاتی نۆبێل، وەک سەرۆکی دەوڵەتی کاتیی بەنگلادێش سوێندی یاسایی خوارد.
بەپێی دوایین ڕاپۆرتەکان، لە جەریانی هێرشی هێزە ئەمنیەتییەکان و پۆلیس و هەروەها لات و چەقۆکێشانی لایەنگری حیزبی “لیگی عەوامی” یان “لیگی خەڵک” و ڕێکخراوی خوێندکارانی سەربەم حیزبە بۆسەر خوێندکارانی ناڕازی بە فەرمانی دەوڵەتی حەسینە، لانیکەم ٤٤٠ کەس کوژراون و هەزاران کەسیش دەستبەسەرکراون. هەرچەند هەموو نیشانەکان ئەوە دەڵێن کە ئاماری ڕاستەقینە زۆر لەم ژمارانە زیاترن. لە کاتێکدا کە پۆلیس ئیدیعای ئەوە دەکات کە تەنیا گولـلەی پەلاستیکیی دژبە خۆپیشاندەران بەکارهێناوە، ڕاپۆرتی نەخۆشخانەکان نیشانی دەدەن کە زۆرێک لەم قوربانییانە بە تەقەی ڕاستەوخۆی گولـلە لە سەریان گیانیان لەدەستداوە. هەروەها بە فەرمانی دەوڵەت، زانکۆکان، خوێندنگاکان و ناوەندەکانی تری پەروەردە داخران، ئینتێرنێت و تەلەفون لەکارخران و ژمارەیەکی زۆر لە سایتەکان فیلتێر کران. دەوڵەت لە وتووێژ لەگەڵ خوێندکاران خۆی بوارد و وتی کە خوێندکاران “کاتی خۆیان بەفیڕۆ دەدەن”. بەڵام لە لایەکی دیکەوە ئەرتەشی لەدژی خۆپیشاندەران هێنایە مەیدان و فەرمانی تەقەی ڕاستەوخۆی بە پۆلیس دا. سەرۆک وەزیران لە درێژەی هەڕەشەکانی لە خوێندکاران، ئەوانی بەدرۆ بە هاوئاراستەیی لەگەڵ ئەحزابی ڕەقیبی حیزبی میللی بەنگلادێش و حیزبی جەماعەتی ئیسلامی تۆمەتبار کرد. بەڵام خوێندکاران ڕاشکاوانە ئەم تۆمەتانەیان ڕەت کردەوە. چونکە حیزبی میللیی بەنگلادێش وەک حیزبێکی دەستی ڕاستی، کاتێک لە دەسەڵاتدابوون، هیچ بەزەییەکیان بە کرێکاران و خوێندکاران و توێژە هەژارەکانی کۆمەڵگادا نەهات و خوێندکاران ئەمە باش دەزانن.
ناڕەزایەتیی کرێکاران بەخێرایی هەموو وڵاتی داگرت. کرێکاران و خەڵکی ئاسایی کە لە کوشتاری خوێندکاران لەلایەن پۆلیسەوە تووڕە بوون، پەیوەستی خۆپیشاندان بوون. ئەگەرچی ناڕەزایەتییەکان لەلایەن خوێندکارانەوە و لەدژی یاسای دامەزراندن لە پیشەکانی دەوڵەت دەستیپێکرد، بەڵام زۆری نەخایاند کە توێژە جۆراوجۆرەکانی کۆمەڵگا کە کاسەی سەبریان لە دەوڵەت و حیزبی دەسەڵاتدار و لە هەژاری و بێکاری و گرانی و حەقدەستی یەکجار کەم و لە سەرکوتی نەیاران لێوڕێژ ببوو، بەم خۆپیشاندانە پەیوەست بوون. لە بەنگلادێش هەژاری، بێکاری و گرانیی بەرین، ژیانی زۆرینەی کۆمەڵگای سەخت و دژوار کردووە. نزیک بە ١٨ ملیۆن گەنج لەوانە دەرچووانی زانکۆ لەئێستادا بێکارن و بەپێی ئامارەکان، نزیک بە ٢٠%ی دانیشتووانی ئەم وڵاتە لەژێر هێڵی هەژاریدا دەژین. لە بەنگلادێش ١٠%ی دەوڵەمەندترینەکان، ٤١%ی داهاتی ئەم وڵاتەیان لە ئیختیاردایە. ئەوەش لە حاڵێکدایە کە ١٠%ی توێژی خوارەوەی کۆمەڵگا تەنها ١.٣%ی داهات وەردەگرن. پێویستە بوترێ کە کرێکارانی پۆشاک لە بەنگلادێش بەتوندی دەچەوسێنەوە و بەشێکن لە بێمافترین کرێکارانی جیهان و مانگانە بە حەقدەستی نزیک بە ١٠٠ دۆلار کار دەکەن.
فەرماندەی ئەرتەش ژێنێڕاڵ “واکر ئۆززەمان” کە وەکوو هەموو ئەرتەشەکانی جیهان ئەرکی سەرەکییان پاراستنی سەرمایە و سەرمایەدارانە، وێڕای ستایشی سەرۆک وەزیرانی کاتی، یونس محەممەد، وتی: ”دڵنیام کە لەگەڵ ئەو ڕەوتێکی جوان و دیموکراتیک ئەزموون دەکەین کە بە قازانجی هەموومانە”. یونس محەممەد وەک کەسێکی دەستی ڕاستی و دامەزرێنەری بانکی “گرامین” کە بە کەسانی هەژار قەرزی بچووک دەدات و کارداهێنان وەک ڕێگاچارەیەک بۆ هەژاریی خەڵک کە ئاکامی چەوساندنەوە و قازانجپەرستیی سەرمایەیە تەبلیغ دەکات، دەوڵەتەکەشی دەوڵەتێکی سەرمایەداریی دەستی ڕاستی دەبێت. کە ئەرکی سەرەکیی پشتیوانی لە بەرژەوەندی چینی دەسەڵاتدار، وەبەرهێنەرانی دەرەکی و غوولەکانی سەنعەتی پۆشاک و پەرەپێدانی چەوساندنەوەی کرێکاران دەبێت. ئەرکی ناوبراو پاراستنی نەزمی سەرمایە و درێژەی سیاسەتەکانی ڕیازەتی ئابووری و خسووسی سازییەکانی دەوڵەتی شێخ حەسینە دەبێت کە لایەن سندووقی نێونەتەوەیی پارەوە دادەسەپێندرێت.
ئەزموونی هەموو شۆڕشەکانی سەدەی بیستەم و ئاخێزە جەماوەرییەکانی سەدەی بیست و یەک و ئەزموونی ئاخێزەکانی میسر، توونس، سریلانکا و زۆر شوێنی تری دنیا ئەوەمان پێ دەڵێ کە ئەگەر چینی کرێکار خۆی وەک هێزێکی کۆمەڵایەتی و سیاسیی سەربەخۆ ڕێبەریی خەبات بۆ ڕووخاندنی دەوڵەتەکان و چینی سەرمایەداری نەگرێتە دەست و بە گرتنەوەی دەسەڵاتی سیاسی کۆنتڕۆڵی بەرهەمهێنان و دابەشکردن و بەڕێوەبەرایەتی و ئیدارەی کۆمەڵگا بەدەستەوە نەگرێت، لە نەبوونی ئامادەیی چینی کرێکاردا، هێزە ڕەنگاوڕەنگەکانی ئۆپۆزیسیۆنی بورژوایی بە یارمەتیی ئەرتەش و پۆلیس دەسەڵات لەڕێگەی سات و سەودا لەسەرەوە داگیر دەکەن و جەماوەری کرێکار و زەحمەتکێشی کۆمەڵگا هەروا بەردەوام لەگەڵ بێکاری و چەوسانەوە و هەژاریی بەرین و باقیی نابەرابەرییە کۆمەڵایەتییەکان بەرەوڕوو دەبنەوە. کەوابوو مەسەلەی سەرەکی بۆ کرێکاران و زەحمەتکێشان چ لە بەنگلادێش، چ لە ئێران و چ لە هەر شوێنێکی تری دینا، کە لە سەرکوت و بێکاری و هەژاری و بێداهاتوویی و بێ ئاسۆیی ڕەنج دەبەن، ئەوەیە کە ئاوات و ئارەزووەکانیان بۆ پێکهێنانی ژیانێکی بەرابەر و ئازاد و خۆشبژێو تەنها لەڕێگەی خەباتی لێبڕاوانە بە ئاسۆی گەش و ڕادیکاڵ و سۆسیالیستی و بە هێرش کردنە سەر بەرژەوەندییەکانی سەرمایە دێتە دی.