ڕۆژی پێنجشەممە ١٦ی مانگی ڕەشەممە لە شار و گوندەکانی چەند پارێزگای ڕۆژاوای سوورییە لەوانە سێ بەندەری گرینگ و ستراتێژیکی لازقییە، تەرتووس و بانیاس تێکهەڵچوونێکی خوێناوی لە نێوان هێزەکانی حکوومەتی ئیسلامیی تازە بە دەسەڵات گەیشتووی سوورییە و چەند گرووپێکی چەکدار لەو ناوچەیە ڕوویدا. بەهۆی ئەم شەڕ و تێکهەڵچوونە هەموو دانیسشتووانی ئەم ناوچەیە لەوانە شیعەی عەلەوی و سوننی و مەسیحی و هیتر زیانیان پێگەیشت. هەڵبەت بەهۆی ئەوەیکە خەڵکی ئەم ناوچەیە زیاتر شیعەی عەلەوین، حاکمانی ٥٣ ساڵەی سوورییە لەم ناوچەیە پێگەیەکی بەهێزیان هەبوو. لەماوەی ئەم دوو مانگەی دواییدا خەڵک لەم ناوچەیە بەهۆی دەمارگرژی و هەستی تۆڵەسەندنەوە و بەبیانووی ئەوەیکە پاشماوەکانی ئەسەد لە ناو خەڵکدان، بەردەوام لەلایەن دەست و پەیوەندەکانی حکوومەتی تەحریری شامەوە بێڕێزییان پێکراوە و ئەزیەت و ئازار دراون.
هەڵبەت دوای ڕووخانی دەسەڵاتی دیکتاتۆر و جەنایەتکاری ئەسەد، زۆرێک لە مۆرە ئەمنیەتی و نیزامییەکانی ئەم حکوومەتە و هێزە پاشماوەکانی سپای پاسداران و هێزەکانی حیزبوڵڵا کە دوای تێکشکانی ئەم حیزبە لە لۆبنان چووبوونە سوورییە، لەو ناوچەیەدا نیشتەجێن. وە لەم ماوەیەدا هێرشی نیزامییان لەدژی حکوومەتی ئەحمەد شەرع ئەنجام داوە. بۆ نموونە دوو حەفتە دوای ڕووخانی ڕژیمی ئەسەد لە ٦ی مانگی بەفرانباردا وەزیری ناوخۆی سوورییە دانی بەوە دانا کە لە ناوچەیەک لە پارێزگای تەرتووس بەهۆی بۆسەی پاشماوەکانی حکوومەتی ئەسەد ١٤ کەس لە هێزەکانیان کوژراون و ١٠ کەسی تریش بریندار بوون. ڕۆژی ٣ی ڕێبەندانیش لە هێرشێکدا بۆسەر پرسگەیەک لە پارێزگای لازقییە دوو کەسی تر لە هێزەکانی دەوڵەت کوژران.
لە درێژەی ئەم هێرشانەدا، ڕۆژی پێنجشەممە ١٦ی ڕەشەممەش واحدێک لە هێزە ئەمنیەتییەکانی دەوڵەت کە لە دەوروبەری لازقییە ویستبوویان یەکێک لە نەیارانیان دەستگیر بکەن، لەلایەن کەسانی چەکدارەوە هێرشیان کرایە سەر. بەم بیانوویە و لەژێرناوی شەڕ لەگەڵ پاشماوەکانی حکوومەتی ئەسەد کە خەڵکی سوورییە لێیان تووڕە و بێزارن، دەوڵەتی ئەحمەد شەرع هێزێکی زۆری لە ناوچەکانی دیکەوە بە تۆپ و تانک و چەکی قورسەوە ڕەوانەی دوو پارێزگای لازقییە و تەرتووس کرد. ئەم لەشکرە ئیسلامییە بێرەحمانە خەڵکیان کوشت و قەتڵوعامیان کردن. ماڵی خەڵکیان ئاگر تێبەردا، داراییەکانیان تاڵان کردن، ئاو و بەرقیان بڕی و پەیوەندی ئینترنێتیان بچڕاند. بەپێی ئامارە بڵاوکراوەکان بەهۆی ئەم کوشتار و قەتڵوعامە لە ڕۆژانی هەینی و شەممە ١٧ و ١٨ی ڕەشەممەدا، زیاتر لە ٧٤٥ کەسی مەدەنی لەوانە ٣٠ پزشک لە نەخۆشخانەکان بەدەستی هێزەکانی دەوڵەتی ئیسلامیی ئەحمەد شەرع کوژران.
زۆرێک لە خەڵکیان دوای دەستگیرکردن ئێعدام کرد و دەیان هەزار کەس لە خەڵکی مەسیحی و عەلەوی مەجبوور بوون ماڵەکانیان لە شار و گوندەکان جێبهڵێن و پەنا بۆ شاخ و ناوچەکانی دیکە ببەن. سەدان کەس بە تایبەتی ژنان و منداڵان و بەساڵاچووان پەنایان بردە بەر بنکەی سەربازیی حمەیمیمی ڕووسیە لە لازقییە و زۆرێک لەوانەی کە ئیمکاناتیان هەبوو بەرەو لوبنان هەڵاتن. شایانی باسە لە شەڕی نێوان سوپای تەحریری شام و گرووپە چەکدارەکاندا زیاتر لە ١٤٨ کەسی چەکدار و ١٢٥ هێزی دەوڵەتی کوژراون.
ڕەهەندەکانی ئەم تاوانە کە بەرەوڕووی ئیدانەکردنی توندی بیروڕای گشتی و هەڵوێستی لاوازی هێندێک لە دەوڵەتەکان بووەتەوە، هێندە بەرین بوو کە کاربەدەستانی حکوومەتی دیمەشق لە ئاکامەکانی نیگەران بوون و هەوڵیان دا پاکانە بۆخۆیان بکەن و ڕایانگەیاند کە ئەنجامدەرانی ئەم تاوانە کەسانێک بوون کە پابەند بە “فەرمانەکانی دەوڵەت” نەبوون و دەستگیریان کردوون. ئەمەش خۆی سەلمێنەری ئەوەیە کە حکوومەت خۆی ئەم تاوانەی ئەنجام داوە. ئەحمەد شەرع بە پاساوی ئەوەیکە دەست و پەیوەندەکانی ڕژیمی پێشوو خەریکی هاندان و ئاژاوەنانەوەن، بە هێزە ئەمنیەتییەکانی وت کە “نابێ لە کاردانەوەدا زیادەڕەوی بکەن”. حسێن عەبدولغەنی وتەبێژی وەزارەتی بەرگریی سوورییەش داوای لە واحیدی مەیدانیی کرد کە لە فەرمانە نیزامییەکان پەیڕەوی بکەن و هێرش نەکەنە ناو ماڵی خەڵک و داراییە دزراوەکان بۆ خاوەنانیان بگەڕێننەوە.
هەڵبەت هەوڵی کۆماری ئیسلامی و حیزبوڵڵای لۆبنان بۆ گۆڕینی بارودۆخی سوورییە، هەروەک خامنەیی زۆر جار تەئکیدی لەسەر کردووە، بابەتێکی حاشاهەڵنەگرە. ئەگەرچی حیزبوڵڵای لۆبنان لە ڕاگەیاندنێکدا دەخاڵەتی خۆی لە هێرشە نیزامییەکانی سوورییەدا ڕەت کردووەتەوە، بەڵام ئەوان بەپێی ڕێنمایی خامنەیی لە هەوڵی ئەوەدان بە ساغکردنەوەی هێزەکانی خۆیان و پاشماوەکانی ڕژیمی ئەسەد، عەمەلیاتی نیزامی ئەنجام بدەن و شەڕ و نائەمنی پێکبێنن. تا بە قەولی خامنەیی “لاوانی بەغیرەتی سوورییە” بارودۆخی ئێستا بەقازانجیان بگۆڕن. بەئاشکرا دەبیندرێت کە ژمارەیەکی زۆر لە هێزەکانی حیزبوڵڵای لوبنان و سپای پاسداران دزەیان کردووەتە ناو ئەو ناوچانەی کە شیعە عەلەوییەکان لە ڕۆژئاوای سوورییە نیشتەجێن.
بەڵام ڕووخانی حکوومەتی بەشار ئەسەد کە لە ڕاستیدا بڕبڕەی پشتی بەناو “میحوەری موقاومەت”ی کۆماری ئیسلامی بوو، بۆ خامنەیی و سیاسەتی فراوانخوازییە ناوچەییەکەی زەربەیەکی قورستر لە شکستی حیزبوڵڵا بوو. بەم حاڵەوە خامنەیی کە ئابووریی ڕژیمەکەی لەبەردەم داڕماندایە، بەردەوام بە ناردنی ملیۆنها دۆلار لە بەرهەمی ڕەنح و کاری جەماوەری کرێکار و زەحمەتکێشی ئێران و بە ڕەوانەکردنی فەرماندەکانی سپای پاسداران و و ئیمکانات و کەرەستەی شەڕ بۆ سوورییە و لۆبنان لە خەون و خەیاڵی پێکهێنانی بارودۆخی یەک ساڵ لەوەپێشدایە کە لەو وڵاتانە دەسەڵاتی بوو. لەم ڕووەوە، هەروەک پارێزگاری لازقییەش ڕایگەیاندووە، ڕاکێشانی ئەنگوستی تاوان بەرەو کۆماری ئیسلامی بەخاتری پێکهێنانی شەڕ و نائەمنی لە سوورییە دروست و مەنتقییە.
پێویستە بوترێ کە نەتەنیا کۆماری ئیسلامی بەڵکوو دەوڵەتی فاشیستی تورکییەش کە هەوڵ دەدات بە دەستتێوەردانی ملهۆڕانەی خۆی جێگای کۆماری ئیسلامی پڕ بکاتەوە، لەماوەی چەند مانگی ڕابردوودا بە ئامانجی فراوانخوازی و سات و سەودا، لە پێکهێنانی شەڕ و نائەمنی لە سوورییەدا دەورونەخشی بووە. بەڵام سەرەڕای هەموو ئەمانە، سرووشتی پاوانخوازانە، تاقمگەرایانە و کۆنەپەرستانەی حکوومەتی ئیسلامی شەرع هۆکارێکی بنەڕەتییە لە داگیرساندنی شەڕ و نائەمنی لە سوورییە. واتە ئەو وڵاتەی دانیشتووانی پێکهاتەیەکی جۆراوجۆری هەیە و لە ناوچەیەکی هەستیار و ستراتێژێکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەڵکەوتووە.
بێگومان حکوومەتی ئیسلامیی تەحریری شام ناتوانێ وڵامدەرەوەی داخوازیی ئابووری و سیاسی و کۆمەڵایەتیی کرێکاران و جەماوەری زەحمەتکێشی سوورییە بێت کە زیاتر لە ٥٠ ساڵە لەژێر دەسەڵاتی دیکتاتۆری بنەماڵەی ئەسەد و لە بارودۆخی هەژاری و برسیەتی و شەڕ و ئاوارەییدا بەسەریان بردووە. خەڵکی سوورییە نایانهەوێ دیسان بچنەوە ژێر دەسەڵاتی دیکتاتۆری ئیسلامییەوە. گرووپەکانی ئیسلامی سیاسی لەماوەی چوار دەیەی ڕابردوودا چ وەک حکوومەت و چ لە شکڵی ئۆپۆزیسیۆندا سرووشتی دژەخەڵکیی دەسەڵاتی ئیسلامییان نیشانداوە. ماهییەت و سرووشتی ئەوان بەتایبەت بۆ خەڵکی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ڕوون و ئاشکرایە. لەم ڕووەوە، حکوومەتی ئیسلامیی شام کە هەر لە ئێستاوە بەرەوڕووی موقاومەت و ئیعتڕازاتی زۆر لە سوورییە بووەتەوە، ناتوانێ پێداویستییەکانی جەماوەری کرێکار و زەحمەتکێش کە ٩٠%یان لەژێر هێڵی هەژاریدان، بێنێتە دی.
لە وەها بارودۆخێکدا ئەگەر کرێکاران و هێزی چەپ و کۆمۆنیست و پێشڕەو، ڕووناکبیران و لاوانی شۆڕشگێڕ بەخێرایی دەست نەکەن بە ڕێکخستن و سازماندان، وە هاوشێوەی هێزێکی کۆمەڵایەتی نەچنە مەیدان، ڕەوتە بورژوا ئیسلامییەکان و و غەیرە ئیسلامییەکان لەسەرەوەی ئەوان بە سات و سەودا لەگەڵ دەسەڵاتەکانی ڕۆژئاوا و ناوچەکە پیلانەکانیان بەکردەوە دەردێنن، دەیانخەنە پەراوێزەوە و دەسەڵاتی خۆیان سەقامگیر دەکەن.